کدام بدتر است: سیگار یا پیپ؟

سرطان ریه یکی از شناخته شده ترین و خطرناک ترین سرطان هاست که سالانه تعداد زیادی از مردم به آن مبتلا می شوند. از طرفی، این سرطان با مصرف دخانیات ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به طوری که تقریبا۸۰ درصد موارد سرطان ریه به استعمال قلیان، پیپ و سیگار مرتبط است....

مصرف مواد دخانی در دنیا بالغ بر ۲ هزار سال قدمت دارد و در طول این مدت هم دستخوش تحولات زیادی شده است. نخستین بار بومیان قاره آمریکا در دوران باستان به خواص گیاه تنباکو پی بردند. کریستف کلمب و همراهانش در سال ۱۴۹۲ میلادی به جزیره ای بین آمریکای شمالی و جنوبی رسیدند و متوجه شدند که افراد بومی این منطقه گیاهی عجیب را روی آتش ریخته و دود آن را داخل ریه های خود فرو می برند. کریستف کلمب به تصور اینکه این گیاه، ماده ای جادویی دارد، هنگام بازگشت مقداری از برگ ها و دانه های آن گیاه را با خود به اسپانیا برد و به این ترتیب توتون به اروپا راه یافت و مردم اروپا این گیاه را توباکو نامیدند که در ایران به تنباکو معروف است. توتون که در سال ۱۶۰۵ میلادی در عثمانی، مصر و هند شناخته شده بود، توسط پرتغالی ها وارد ایران شد. اگر چه برخی بر این باورند که توتون نخستین بار در سال ۱۵۹۰ میلادی وارد ایران شده است اما بررسی اسناد تاریخی نشان می دهد مصرف دخانیات در زمان شاه عباس در ایران رواج پیدا کرد.

سیگار جزو یکی از مهلک ترین محصولات اعتیادآور ساخته دست بشر است و از برگ کاغذ، فیلتر، توتون و اسانس و مواد نگهدارنده ساخته می شود. در این بین باید گفت که خطر اصلی را دود ناشی از استعمال این ترکیب ایجاد می کند.

دود سیگار دارای دو جریان اصلی و کناری است. جریان اصلی هنگام پک زدن وارد دهان و ریه می شود و جریان کناری در فاصله پک زدن ها از انتهای سیگار و هنگام بازدم وارد محیط و سپس ریه می شود که این دود از ۴ هزار ماده مختلف با آثار آنتی ژنی، جهش زایی، سرطان زایی، دارویی و... تشکیل شده است. در عین حال، دود سیگار شامل ۲ بخش ذره ای و گازی است. بخش گازی ۸۵ درصد دود سیگار را تشکیل می دهد و اکسیژن، نیتروژن و مونواکسیدکربن اجزای اصلی آن هستند. مونواکسیدکربن میل ترکیب زیادی با هموگلوبین خون دارد و در رقابت با اکسیژن برای ترکیب با هموگلوبین پیروز می شود. در نتیجه انتقال اکسیژن به بافت های بدن کاهش می یابد. بخش ذره ای نیز ۱۵ درصد دود سیگار را تشکیل می دهد و نیکوتین و قطران مهم ترین مواد تشکیل دهنده بخش ذره ای هستند. در عین حال، نیکوتین ماده اصلی و موثر دود سیگار است که اعتیادآور بوده و با عوارض قلبی-عروقی و ایجاد اختلال در سیستم عصبی همراه است.

به رغم قرن ها نوآوری تبلیغاتی، ادعاهای اغراق گونه، ایجاد ذهنیت بی خطر بودن یا کم جلوه دادن خطر برای سلامت، هیچ شواهد و مدارک مستندی وجود ندارد که نشان دهد سیگارهای Light )سبک) یا Mild )ملایم)، کم ضررتر از سیگارهای معمولی هستند و به طور کلی، وجود ۴۰ نوع ماده سرطان زا در دود انواع سیگار به اثبات رسیده است.

با وجود اینکه قلیان کمتر مصرف می شود اما حجم دودی که از آن وارد بدن می شود ۱۰ تا ۲۰ برابر دود ناشی از مصرف سیگار است. یک نخ سیگار معمولا ۵۰۰ سی سی تا یک لیتر دود تولید می کند اما یک بار استفاده از قلیان ۱۰ تا ۲۰ لیتر دود تولید خواهد کرد و درواقع، سرو یک نوبت قلیان برابر با استعمال ۷۰ نخ سیگار است. از طرف دیگر سیگار معمولا انفرادی مصرف می شود اما از یک قلیان صدها نفر استفاه می کنند. البته این روزها هنگام سرو قلیان در مراکز تفریحی، سر یک بارمصرف قلیان در اختیار مشتریان قرار می گیرد تا به اصطلاح از انتقال بیماری ها جلوگیری شود اما باید گفت این لوله قلیان است که حاوی انواع باکتری و ویروس است و ناقل بیماری هایی مانند سل و هپاتیت است. نمی توان میزان مصرف افراد را نیز نادیده گرفت. مثلا شخصی که روزی یک بار قلیان می کشد، در مقایسه با فردی که روزی یک پاکت سیگار مصرف می کند، احتمالا زودتر به سرطان ریه مبتلا خواهد شد.

همه شان به نوعی سلامت را به خطر می اندازند و نمی توان گفت یکی از آنها از دیگری بهتر یا بدتر است اما برای بیان خطرهای پیپ باید از سیگار برگ شروع کنیم. سیگار برگ در واقع تنباکوی پیچیده شده در برگ تنباکو است و عموما مقدار تنباکوی این سیگارها چند برابر سیگارهای معمولی است و گاهی مقدار تنباکوی موجود در سیگار برگ به اندازه ۲۰ سیگار معمولی است. البته در مورد مصرف پیپ در مقایسه با سایر محصول های دخانی مطالعه های کمتری انجام شده است. با این وجود، بیشتر حقایقی که در مورد سیگار برگ وجود دارد در مورد پیپ هم مصداق پیدا می کند. به طور مثال، دود ناشی از پیپ در مقایسه با سیگار قلیایی تر است و بنابراین برای ایجاد اعتیاد بالا به نیکوتین نیاز به استنشاق مستقیم آن به ریه وجود ندارد. در عین حال، به واسطه میزان بالای تنباکوی استفاده شده در پیپ، مصرف کنندگان و اطرافیان با دودی معادل سوختن چند نخ سیگار مواجه می شوند. از طرفی، مصرف کنندگان پیپ شانس بالاتری برای ابتلا به بیماری از جمله بیماری انسدادی مزمن ریوی و سرطان های دهان، سر، گردن، حنجره، مری و ریه دارند.